Zeepboomfamilie (Sapindaceae)

vorige blad

volgende blad

Sapindaceae, de zeepboomfamilie, is een wereldwijd voorkomende familie van bloeiende planten: bomen en lianen, ook bekend als de soapberry familie.Velen bevatten latex, een melkachtig sap, en velen bevatten mild toxische saponine met zeepachtige kwaliteiten in het loof en/of de zaden, of wortels.
De bloemen zijn klein en uniseksueel. Ze zijn meestal gegroepeerd in twijgen. Ze hebben meestal vier of vijf bloemblaadjes. Het aantal meeldraden varieert van vier tot tien, meestal op een nectar schijf tussen de bloemblaadjes, hun vruchten zijn vaak behaard, meestal acht, in twee ringen van vier. Meestal worden ze bestoven door vogels of insecten, een paar soorten bestuiven door wind.
De vruchten zijn vlezig of droog. Ze kunnen noten, bessen, steenvruchten, schizocarps, capsules (bridgesia) of Samaras (Acer) zijn. De Sapindaceae omvatten vele soorten economisch waardevolle tropische vruchten, waaronder de Lychee, Longan, Pitomba, guinip/mamoncillo, Korlan, Rambutan, pulasanen ackee.

Aesculus, het geslacht paardenkastanje, telt ruim twintig soorten. De paardenkastanje komt op het noordelijk halfrond voor, voornamelijk in Noord-Amerika, Zuidoost-Europa (Albanië en Griekenland), de Himalaya, China en Japan.

Aesculus hippocastanum, de witte paardenkastanje, is een snelgroeiende boom uit de zeepboomfamilie. De soort komt van nature voor in de Balkan. De boom kan 30 m hoog en tot 250 jaar oud worden. De witte paardenkastanje heeft een hoge, koepelvormige kroon met een korte, dikke, meestal naar linksdraaiende stam. De boomschors is donker grijsbruin of roodachtig bruin en schilfert af in plakken.
De grijze of rozebruine twijgen zijn stevig en hebben bleke kurkporiën. De hoofdtakken verlopen meestal horizontaal, terwijl jongere takken verticaal gericht zijn. De knoppen die hieraan zitten, zijn opvallend groot en spits. De grootte is ongeveer 2,5 × 1,5 cm. De knoppen zijn glanzend donker roodbruin, zeer harsachtig en kleverig. De boom heeft samengestelde, tegenoverstaande bladeren, handvormig en gedeeld in vijf tot zeven deelblaadjes. Elk deelblaadje is 10–25 cm lang, omgekeerd eirond, wigvormig toegespitst en ongesteeld.
De bloemen van de witte paardenkastanje zijn circa 2 cm in doorsnede en hebben gerimpelde witte kroonblaadjes, die aan de voet rood of geel gevlekt zijn. De bloempjes vormen cilindrische of piramidale pluimen van 15–30 cm lang die rechtop staan. 
De witte paardenkastanje staat in bloei in begin mei. De vruchten zijn groen, bolvormig en hebben korte stekels (bolsters). Ze hebben een doorsnede van ongeveer 6 cm. Ze zijn rijp in september en splijten dan open en laten twee of drie kastanjes zien.

Aesculus × carnea, de rode paardenkastanje, is een kruising tussen de witte paardenkastanje (Aesculus hippocastanum) en de rode pavia (Aesculus pavia) uit Noord-Amerika.
De rode paardenkastanje groeit langzamer dan de witte paardenkastanje en wordt minder hoog (15 tot 20 meter). De vruchten van de rode paardenkastanje zijn niet of slechts licht stekelig. Elke bolster bevat twee tot drie dofbruine, kleine kastanjes. De knoppen van de rode paardenkastanje zijn niet kleverig.
De een- of tweeslachtige bloemen zijn roze tot rood en vormen rechtopstaande trossen van 10-20 cm lang en zitten aan de buitenkant van de boom.

Acer, Esdoorn of ahorn, is een geslacht van loofbomen en heesters. Afhankelijk van de taxonomische opvatting wordt dit geslacht ingedeeld bij de esdoornfamilie of de zeepboomfamilie.
Esdoorns komen voor in de gematigde streken van het noordelijk halfrond. Enkele soorten komen voor in Zuidoost-Azië en Indonesië. Het geslacht zal zo'n 120 soorten tellen.

Acer pseudoplatanus, de gewone esdoorn, is een boom die van nature in Zuid- en Midden-Europa voorkomt. In Nederland en België is hij sinds lang ingeburgerd en wordt hij tot 30 m hoog.
Deze soort heeft stevige twijgen die dikke tegenoverstaande knoppen met bleekgroene knopschubben dragen. De bladeren zijn vijflobbig en handnervig, bovenaan donkergroen, onderaan blauw-groen tot grijsrood. De toegespitste lobben zijn ongelijk gekarteld. De bladeren verschijnen iets voor de bloemen.
De bloemen zijn geel-groen en ontstaan in hangende, aan de basis samengestelde trossen, in één tros kunnen mannelijke, vrouwelijke en steriele bloemen voorkomen.
Net als alle esdoorns heeft deze soort gevleugelde vruchten, die twee aan twee bij elkaar zitten. De vleugels van de vruchten vormen een scherpe tot een rechte hoek, smaller aan de basis.

Acer platanoides, de Noorse esdoorn, is een boom uit de zeepboomfamilie. De plant wordt tot 30 m hoog. De schors is donkergrijs en niet afbladderend, maar dikwijls wel overlangs gekerfd. De breed vertakkende boom groeit langzaam en wordt 8–15 m hoog.
De plant heeft bruine knoppen die kleiner zijn dan die van de gewone esdoorn. De begin april verschijnende, opstaande bloemtrossen, zijn geelgroen. De bladeren ontstaan in april en hebben niet-gezaagde bladranden. De lobben lopen in fijne punten uit en de inkepingen zijn stomp. De bloeiwijzen verschijnen eerder dan het blad. De vleugels van de vruchten staan ongeveer in elkaars verlengde en vormen een stompe hoek.

Acer saccharinum, de witte esdoorn of zilveresdoorn, is een plant uit de zeepboomfamilie. De plant komt van nature voor in het oosten van de Verenigde Staten. De plant wordt tot 30 m hoog. De takken groeien eerst opgaand en worden later afhangend en breekbaar.
De bladeren zijn diep vijflobbig, tot de helft ingesneden, 8–14 cm breed en ze hebben een witte onderkant. De middelste lob is twee maal zo lang als breed. De bladrand is dubbelgezaagd.
De plant bloeit in maart en april bij het uitlopen van de bladeren. De bloemen zijn groenachtig. Ze hebben geen kroonbladeren en ontstaan in kleine trosjes uit de zijknoppen. De vruchtvleugels vormen een stompe hoek.

Acer campestre, de Spaanse aak of veldesdoorn, is een plant uit de zeepboomfamilie. De Spaanse aak is vaak een struik, zelden een boom die 10 à 12 m hoog en 10 m breed kan worden. In uitzonderingsgevallen bereikt een boom een hoogte van 25 m. De Spaanse aak is een traaggroeiende soort, die 200 tot 300 jaar oud kan worden. De dikke schors is gegroefd en kurkachtig. De takken zijn olijfgroen tot geelbruin en jonge takken zijn lichtbehaard.
Het blad is veel kleiner dan van andere esdoorns en bestaat uit drie of vijf slippen, die zelf golvend tot gelobd zijn. De lobben zijn stomp, mat groen en aan de onderzijde behaard. De hoofdnerf is lichter van kleur.
De rechtopstaande bloemtuilen verschijnen van mei tot juni, tegelijkertijd met of net na de bladeren. De bloemen zijn vrij klein, onopvallend en groengeel van kleur. De bloemen hebben vijf kroonblaadjes, zijn geelgroen, staan in trossen. De vrucht is een samara (gevleugeld nootje), waarbij de vleugeltjes in elkaars verlengde liggen.

Nephelium lappaceum, de Rambutan, is een middelgrote tropische boom uit de zeepboomfamilie. De naam verwijst ook naar het eetbare fruit dat door deze boom wordt geproduceerd. De Rambutan is inheems in de Indonesische archipel en andere regio's van tropisch Zuidoost-Azië.
De naam "Rambutan" is afgeleid van het Maleisische woord rambut , wat "haar" betekent, een verwijzing naar de harige begroeiing van de vrucht, in Vietnam chôm chôm genoemd, wat "rommelig haar" betekent. De vrucht, die ook wel de "harige lychee" wordt genoemd, groeit in trossen. De stekelige rode schil omvat de eetbare glazig witte, soms iets roodachtige sappige zaadmantel, die aangenaam zoetzuur aromatisch van smaak is.
Rambutan, inheems in Zuidoost-Azië en heeft zich van daaruit verspreid naar delen van Azië, Afrika, Oceanië en Midden-Amerika.

Litchi chinensis, de lychee, is een groenblijvende, tot 30 m hoge boom met een dichte, brede kroon; en de vrucht van deze boom. 
De verspreid staande, afwisselend geplaatste bladeren zijn 12-25 cm lang en even of zelden oneven geveerd. De 4-8 deelblaadjes zijn ei- tot lancetvormig, toegespitst, 6-15 cm lang en 1,7-4 cm breed. Ze zijn dun-leerachtig, gaafrandig, aan de bovenkant glanzend donkergroen en aan de onderkant grijsgroen. 
De bloemen groeien in schermachtige, vertakte, eindstandige, hangende tot 70 cm lange trossen. De bloemen hebben vier gelige of groenige kelkbladen en geen kroonbladen.
De lychees, een ronde of ovaalvormige vrucht van 3 tot 5 cm doorsnede, groeien in trossen van 5 tot 30 stuks, met een opvallende rode schil. Deze voelt enigszins leerachtig aan en licht gebobbeld. Het vruchtvlees, de zaadmantel is glazig wit, van stevige structuur, en in het midden bevindt zich een langwerpige bruine pit. De vrucht is sappig (kruidig)zoet van smaak. 
De lychee wordt voornamelijk geïmporteerd uit Madagaskar, Mauritius, Zuid-Afrika, Israël en Azië.

vorige blad

volgende blad