Moerbeifamilie  (Moraceae)

vorige blad

volgende blad

Moraceae, de Moerbeifamilie, is een familie van tweezaadlobbige houtige planten met melksap. De familie komt vooral voor in tropische en warme gematigde streken.

Ficus is de botanische naam van een geslacht (genus) in de moerbeifamilie. Het telt zo'n 750 soorten. In de keuken en aan tafel is het genus het meest bekend van de vijg, in de huiskamer als de kamerplant, de "ficus".
Biologisch is het genus zeer boeiend vanwege de bestuivingsecologie, waarbij elke soort zijn eigen wespje heeft.
Veel Ficussoorten uit het tropische oerwoud beginnen hun leven als epifyt, d.w.z. de zaden ontkiemen in wat humus op een andere boom en groeien dan uit tot een struik die de "gastheer" als steun gebruiken. In een later stadium zendt de Ficus luchtwortels naar de grond. De groei van de Ficus gaat, nadat de wortels de bodem bereikt hebben, versneld door omdat hij dan gemakkelijk water en voedingszouten kan opnemen. Vanaf dat moment wordt de "gastheer" langzaam gewurgd, doordat de wortels rondom de stam van de "gastheer" groeien en doordat het bladerdek van de Ficus de zonnestralen wegneemt van de bladeren van de "gastheer

Ficus Aurea, de wurgvijg, is een ontzagwekkende plant die groeit uit zaden die hoog in andere bomen door passerende vogels en zoogdieren worden achtergelaten. Door hoog in de bladerdak van het bos te beginnen in plaats van op de grond, krijgen de wurgzaailingen het licht dat ze nodig hebben om met kracht te groeien. Terwijl ze dat doen, sturen ze luchtwortels naar beneden die dik en houtachtig worden en hun gastheerbomen omhullen in een levend gaas. Ze kunnen zelfs reuzenbomen verstikken en doden.
De meeste bloeiende planten laten hun bloei aan iedereen zien, maar de Ficus soorten verbergen ze in hun holle vijgen. En terwijl de meeste planten hun wortels ondergronds begraven, laten de wurgvijgen en hun verwanten ze juist zien.

Ficus carica, de vijg is een wijd vertakte struik of een iets overhellende boom met omhooggaande, knobbelige takken met een gladde metaalgrijze bast. Als de struik of boom ouder wordt, ontstaat er een donkergrijs patroon. De boom wordt circa tien meter hoog.
De bladeren zijn dik en leerachtig. Ze kunnen 30 x 25 cm groot worden. De bladeren hebben een hartvormige voet en zijn drie- tot vijflobbig.

Ficus religiosa, de bodhiboom, is een boom uit de moerbeifamilie. Het is een snelgroeiende boom met luchtwortels, die wel 30 m hoog kan worden. De opvallend gevormde bladeren hebben een "druppelspits", waarvan men aanneemt dat die zorgen voor de snelle afvoer van regenwater. 
De bodhiboom is inheems in India en Sri Lanka en is de nationale boom van India.
In het boeddhisme is de bodhiboom een heilige boom, omdat Gautama Boeddha, de stichter van het boeddhisme, onder een bodhiboom bodhi (verlichting) bereikte. Op veel boeddhistische tempelcomplexen staat een bodhiboom.

Ficus vasta, de Warka boom of Banyan, is een wilde vijg die groeit in de Hoorn van Afrika en inheems in Ethiopië en Yemen. Het is een grote boom, met een enorme stam, en gespreide takken waarvan de uiteinden vormen een omgekeerde kom vormen tot 50m in diameter. Het bereikt een hoogte van 25m. De schors is glad en grijs, behalve op jonge takken waar het geel-wit-bruin is, en schilferend als het droog is. De bladeren zijn elliptisch, 25 x 20 cm lang, harig, en ruw aan voelt. Ze onderscheiden zich vaak van andere vijgensoorten door zijn grote hartvormige bladeren en massieve stam.
Ficus vasta groeit als epifyt (op andere bomen) of als chasmophyte (op rotsen of stenen). Als de jonge boom groeit, stuurt het wortels die dikker worden en  vaak samen smelten en de stam van de boom of rots volledig overspoelen. Dit proces doodt vaak de gastheer-boom en overspoelt of dekt de rotswand volledig.
Warka vijgen of wurgvijgen, groeien in Gondar, Ethiopië, langs de muren van de kades rond het Bad van Fasilidas. Na verloop van tijd zullen de wortels de muren ondermijnen, maar zoals ze nu zijn, dragen de wortels bij aan het algehele artistieke ontwerp van dit monument.

Ficus sycomorus, de Wilde vijgenboom of Egyptische vijgenboom, is een plant uit de moerbeifamilie die al sinds de Oudheid wordt gekweekt. Andere namen voor deze plant zijn de sycamorevijg of de vijgenmoerbei (omdat de bladeren op die van de moerbei lijken) De bladeren zijn hartvormig met een ronde apex, 14 cm x 10 cm groot en spiraalsgewijs rond de twijg geschikt.
In Egypte was de Ficus sycomorus al bekend in de tijd van de farao's, waar de bestuiver wesp lokaal was uitgestorven of nooit was aangekomen waardoor deze soort geen enkele rijpe vijg opleverde. Maar door de boeren werd de boom tot het rijpen van de vijgen gebracht door ze te kerven met een mes. Niet lang daarna werden de vijgen een steunpilaar van de Egyptische landbouw. Boeren trainden zelfs apen om in bomen te klimmen en ze te oogsten.
Sommige kisten van mummies in Egypte zijn van het hout van deze boom gemaakt.

De Indiase banyan (Ficus benghalensis) is een boom die zo groot is dat het van veraf lijkt op een klein bos.

In het noorden en oosten werd de zoetere neef van de Egyptische vijg, Ficus karikaal, een belangrijk voedsel voor verschillende andere oude beschavingen. De Soemerische koning Urukagina schreef er bijna 5000 jaar geleden over. Koning Nebukadnezar II liet ze planten in de hangende tuinen van Babylon. Koning Salomo van Israël prees hen in lied. De oude Grieken en Romeinen zeiden dat vijgen door de hemel werden gestuurd.

Castilla elastica, de Panama rubberboom, is inheems in de tropische gebieden van Mexico, Midden-Amerika, en het noorden van Zuid-Amerika. Het was de belangrijkste bron van latex onder de Meso-Amerikaanse volkeren in pre-Columbiaanse tijden. De latex verzameld uit Castilla elastica werd omgezet in bruikbare rubber door het mengen van de latex met het sap van de Morning glory (Ipomoea alba),een klimplant die in het wild meestal te vinden is tegen de Castilla elastica.
Het rubber geproduceerd door deze methode vond verschillende toepassingen, waaronder de productie van ballen voor het Meso-Amerikaanse balspel.

Artocarpus heterophyllus, de Nangka of Jackfruit, is een tot 30 m hoge groenblijvende boom uit de moerbeifamilie, die zijn oorsprong in India vindt. De boom valt op door de enorme vruchten, die aan de stam ontspringen. De verspreid staande bladeren zijn van boven donkergroen en glanzend en aan de onderkant dofgroen. Het hout van de boom wordt wel gebruikt bij het maken van instrumenten van de gamelan.
De vrucht is een vruchtverband, dat uit de gehele vrouwelijke bloeiwijze ontstaat. De vrucht is peervormig of cilindrisch, 30–100 cm lang en tot 50 cm breed. De bruingroene schil bestaat uit zeskantige punten, die elk uit één bloem zijn ontstaan. De vrucht bevat tot vijfhonderd 4 cm lange zaden. Het vruchtvlees is rijp gelig en smaakt flauw zoet en heeft ook een zoete geur.

Artocarpus integer, de tjampedak, is een plant uit de moerbeifamilie (Moraceae) en komt van oorsprong uit Maleisië. Het is een aan de nangka (Artocarpus heterophyllus) verwante, tot 20 m hoge, groenblijvende of in droge tijden bladverliezende, melksap bevattende boom, die zich van de nangka onderscheidt door 3 mm lange, stugge, bruine haren op de takken, bladeren, bloemstelen en bloemknoppen. De 5-28 x 2,5-12 cm grote, ovale, afwisselend geplaatste bladeren zijn aan jonge scheuten vaak drielobbig, maar verder ongelobd en gaafrandig. Ze zijn donkergroen van kleur en hebben lichtgroene nerven.
Rijpe vruchten zijn geel tot goudbruin en ruiken onaangenaam zoetig. De schil is dunner dan die van de nangka. Het sappige vruchtvlees is donkergeel of oranje en zoet-aromatisch van smaak.

Moerbei (Morus) is een geslacht van tien tot zestien soorten bladverliezende bomen uit de moerbeifamilie. De planten komen van nature voor in de warm-gematigde streken en subtropische regio's van Azië, Afrika en Noord-Amerika. De meeste soorten komen van nature voor in Azië.

Morus insignis is een groenblijvende boom afkomstig uit Midden- en Zuid-Amerika, van Guatemala tot Argentinië. Het groeit in natte montanebossen tussen 500 en 3000 m.

Morus celtidifolia, de Texas moerbei, is een plantensoort afkomstig uit Zuid-Amerika, Midden-Amerika, Mexico en het zuidwesten van de Verenigde Staten, variërend van Argentinië ten noorden zo ver als Arizona en Oklahoma. In de VS groeit het in canyons en op hellingen, meestal in de buurt van beken, van 200-2.200 m hoogte.

Moerbei (Morus insignis)
Ecuador Otavalo  ‎14 ‎september ‎2013

vorige blad

volgende blad